Namazın Şartları Kaçtır ve Nelerdir?

Namazın şartları kaçtır? Namazın şartları nelerdir? İşte namazın 6 şartı.

Namazın on iki farzından altısı, namaza başlamadan önce bulunması gereken farzlar olup şunlardan oluşmaktadır:

NAMAZIN ŞARTLARI KAÇTIR?

1) Hadesten tahâret, 2) Necasetten tahâret, 3) Setr-i avret, 4) İstikbâl-i kıble, 5) Vakit, 6) Niyet. Bunlara, “namazın şartları” denir.

Diğer altısı da namaza başladıktan sonra bulunması gereken farzlar olup şunlardan oluşmaktadır: (1) İftitah tekbiri, (2) Kıyam, (3) Kıraat, (4) Rükû, (5) Secdeler, (6) Namazın sonunda tehiyyat’ı okuyacak kadar oturmak. Bunlara da “namazın rükunleri” denir. Bunlardan başka ta’dil-i erkân ve namazdan kendi isteği ile çıkmak gibi, kimi müctehitlerce rükun sayılan farzlar da mevcuttur.

NAMAZIN ŞARTLARI

Burada önce namazın şartları üzerinde duracağız:

1) Hadesten Tahâret

Namaz abdesti olmayan, cünüp, âdetli yahut loğusa bulunan kimselerin durumuna “hades hâli” denir. Bunlardan namaz abdesti gerekenin suyla abdest alması, gusül yapması gerekenin de suyla boy abdesti alması yahut su bulunamaması veya bulunup da kullanılamaması durumunda teyemmüm abdesti alması ile “hadesten temizlenme” meydana gelir. Abdestsizlik hâline “ufak hades”, cünüplük ve bu hükümde olanlara “büyük hades” denir. Bunlardan temizlenme maddî kirleri giderme, beden sağlığını koruma gibi yararlar yanında, kişiyi Yüce Rabb’ine ibadete hazırlar.

Allah Teâlâ şöyle buyurur:

“Ey îman edenler, namaza kalkacağınız zaman yüzlerinizi ve dirseklere kadar ellerinizi yıkayın, başınızın bir bölümünü meshedin ve topuklara kadar ayaklarınızı yıkayın. Eğer cünüp iseniz, iyice temizlenin… Eğer su bulamazsanız temiz toprakla teyemmüm edin.” ^[1]

Hz. Peygamber de şöyle buyurmuştur: “Sizden birinizin namazı, abdestsiz olduğunda abdest almadıkça kabul olunmaz.” ^[2]

Farz, vâcip, sünnet yahut nâfile namaz yahut tilâvet yahut şükür secdesi gibi eksik namaz için abdestli bulunmak şarttır. Abdestsiz kılınacak bir namaz geçerli olmaz.

Namaz kılarken herhangi bir nedenle abdest bozulsa, namaz da bozulmuş olur. Hz. Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: “Sizden biri, namazda yellendiği zaman, namazdan ayrılıp abdest alsın ve namazını iade etsin.” ^[3]

2) Necâsetten Tahâret

Namazdan önce beden, elbise yahut namaz kılınacak yerin, kan, idrar, dışkı gibi dinen pis sayılan şeylerden temizlenmesi gerekir. Bu temizlik, namazın geçerli olması için ön şarttır. Elbisede yahut namaz kılınan yerde, ayak, el ve dizler ile sağlam görüşe göre alnın konulacağı yerde dört gramdan (1 miskal) fazla insan dışkısı gibi katı yahut avuç içinden daha kapsamlı alana yayılan kan, insan sidiği yahut şarap gibi sıvı bir şey bulunsa, namaz sahih olmaz.

Mekke’de İslâm’ın başlangıç günlerinde inen bir âyette, “(Ey habibim!) Giysilerini temizle.” buyurulmuştur.^[4] İbn Sîrin, buradaki emrin elbisedeki pisliği su ile temizlemek olduğunu söylemiştir. Yine Mekke dönemine ait bir âyette, namaz sırasında güzel giysilerin giyilmesi istenir.^[5] İbâdet yeri temizliği ise bütün İbrâhimî dinlerde ortak bir değer olup, Kâbe-i Muazzama’da sembolleşmesi Kur’ân’da şöyle belirtilir:

“Biz, İbrahim ve İsmail’e; tavaf edenler, ibâdete kapananlar, rükû ve secde edenler için Evim’i (Kâbe’yi) temiz tutun, diye emretmiştik.” ^[6] Temizlikleri ümmete örnek gösterilen Medine’li Kuba halkı Kur’ân’da şöyle övülür:

“Orada, temizlenmeyi seven kimseler mevcuttur. Şüphesiz Allah çok temizlenenleri sever.” ^[7]

3) Setr-i Avret

Erkeklerin örtmesi farz olan avret yeri; göbekleri altından diz kapaklarına kadar olan kısımdır. Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:“Erkeğin avret yeri, göbeği ile diz kapağı arasıdır.” ^[8]

Kadınların yüzleriyle ellerinden başka, sarkan saçları dahil bütün bedenleri avret yeri sayılır. Yüzleriyle elleri ise namazda ve bir fitne korkusu bulunmadıkça namaz dışında avret değildir. Sağlam görülen görüşe göre, ayakları avret değildir, fakat kolları ile kulakları ve salıverilmiş saçları avrettir. Allah Teâlâ şöyle buyurmuştur:

وَلَا يُبْد۪ينَ ز۪ينَتَهُنَّ اِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا “Kadınlar, kendiliğinden görünen dışında, süs yerlerini açmasınlar.” ^[9] Hz. Peygamber, “kendiliğinden görünen yerler” i, “eller ve yüz” olarak açıklamıştır.^[10] Diğer yandan, Hz. Âişe’den nakledilen, kadının namaz kılarken başını örtmesi gerektiğini bildiren hadis de, saçların örtme kapsamına girdiğini gösterir.^[11]

Buna göre kadının baş yahut uyluk gibi bir uzvunun dörtte biri, bir rükun edâ edecek kadar açık kalsa, Ebû Hanîfe ve İmam Muhammed’e göre namaz bozulur. Ebû Yûsuf’a göre ise, kadının baş yahut başka bir uzvunun yarıdan fazlası açık bulunmadıkça namazı bozulmaz. İlk görüşteki müctehitler dörtte birini tamamı hükmünde sayarken, Ebû Yûsuf yarıdan fazlayı tam hükmünde saymıştır.

Cildin rengini gösterecek derecede ince olan elbise yahut çoraplarla avret yeri örtülmüş sayılmaz. Çünkü bununla örtünme gerçekleşmez.

Şâfiîler’e göre, vücut hatlarını belli eden dar elbiseyle namaz kılmak kadınlar için mekruhtur, erkeklerin de böyle bir giysiyi terk etmesi daha uygundur.^[12]

4) İstikbâl-i Kıble

Namaz kılarken kıbleye yönelmek demektir. Müslümanların kıblesi Mekke’de bulunan Kâbe’dir. Hz. Peygamber ve sahâbiler namazlarını Medine döneminin ilk bir buçuk senesinde, Kudüs’teki Mescid-i Aksâ’ya doğru kılmışlardı. Bedir Gazvesi’nden iki ay kadar önce inen;

“Yüzünü Mescid-i Haram tarafına çevir. Siz de olduğunuz yerde, yüzünüzü onun tarafına çevirin.” âyetiyle, kıble Kâbe’ye çevrildi.^[13]

Kâbe’yi gözle gören kişi, bizzat Kâbe’nin kendisine yönelir. Kâbe’den uzakta bulunan kişi ise, onun bulunduğu tarafa yönelir. Yüzünü ve yönünü o tarafa çevirmesi yeterli gelmektedir. Kıble yönünün tam anlamıyla bilinememesi durumunda, araştırma yapılır ve yoğunlaşmış kanaate göre yönelerek namaz kılınır. Araştırma eski yahut yeni bir mihrabı esas almak, bilen güvenilir bir insana sormak, pusula ve benzeri âletler, kutup yıldızı, güneş, ay, rüzgârın esme yönü gibi ispatlar yardımıyla yapılır. Kıble ile ilgili bilgisi olan kimseyi bulan kişi, onun verdiği habere uyar. Namaz içinde iken ikazlırsa, ikazlan yöne dönmesi gerekir. Hz. Peygamber’in ve sahabenin uygulaması böyle olmuştur.^[14]

Bir kimse namazda iken, bir özür olmaksızın göğsünü kıble aracılığıyla çevirecek olsa namazı bozulur. Otomobil, otobüs, tren, vapur, uçak, at gibi binek üzerinde her türlü nâfile namaz kılınabildiği gibi, yere inip kılma imkânı bulunmayan durumlarda farz namaz da kılınabilir. Binek üzerinde kıble tarafına yönelme yahut kıble yönünü izleme imkânı olmayınca, olabilecek olan tarafa doğru namaz kılınır. Çünkü yükümlülükler gücün yetmesiyle sınırlıdır.

Sonuç olarak Müslümanların bütün namazlarda, yeryüzünün en eski ve en kutsal mabedi olan Kâbe-i Muazzama’ya yönelmeleri, aralarındaki birliğin, nizam ve intizamın, ortak ibadet sevincinin ifadesidir.

5) Vakit

Farz namazlar ile bunların sünnetleri, vitir namazı, teravih ve bayram namazları için vakit de şarttır. Farz namazlar; sabah, öğle, ikindi, akşam, yatsı namazlarıdır. Cuma namazı da öğle namazı yerine geçer. Vaktinden önce kılınacak farz namaz sahih olmadığı gibi, vaktinden sonraya bırakılan namaz da kazaya kalmış olur. Cuma, bayram namazları, cenaze namazı ve sünnet namazlar kaza edilmez.

Kur’ân-ı Kerîm’in çeşitli âyetlerinde “salât, tesbih, hamd ve secde etmek” gibi “parça zikredip bütünü kastetme” yoluyla namaz zamanlarıne işaret edilir. Ayrıca namazın müminlere, vakitli olarak farz kılındığı bildirilir.^[15]

Yaygın kabule göre, namazın farz kılındığı Mîraç gecesinin ertesi günü Cebrail (a.s.), Hz. Muhammed’e gelerek, bizzat imamlık yapmış ve namaz zamanlarınin başlangıç ve bitiş zamanlarını göstermiştir.^[16]

Günümüzde yetkili makamların hazırladığı takvimlerde farz namazların zamanları Kur’ân ve sünnette gösterilen esaslara göre tesbit edilmektedir.

Vitir namazının vaktinin başlangıcı, yatsı namazından sonradır. Vitrin sonu ise, ikinci fecrin doğmasından biraz önceye kadardır.

Teravih namazının vakti, tercih edilen görüşe göre, yatsı namazından sonradır, sabah namazının vaktine kadar devam eder. Teravih, vitir namazından önce de, sonra da kılınabilir. Lakin yatsı namazı kılınmazdan önce, teravih namazı kılınsa, iadesi gerekir.

Bayram namazlarının vakti, güneş doğup, kerahet vakti çıktıktan sonra başlar, güneşin gökyüzünde en yüksek noktaya çıkışına (istivâ) kadar devam eder.

Hiçbir namazın kılınamayacağı üç mekruh vakit mevcuttur: a) Güneşin doğmasından, yükselmesine kadar geçen süre ki bu ortalama 45-50 dakika sürer. b) Güneşin tam tepe noktasında bulunduğu zaman. c) Güneşin batma zamanı. Güneşin batmasına yakın, yalnız o günün ikindi namazının farzı kılınabilir.

Nâfile namaz kılmanın mekruh olduğu vakitler: a) İmsak vakti girdikten sonra yalnız sabah namazının sünneti kılınabilir. b) Sabah namazını kıldıktan sonra güneş doğuncaya kadar. c) İkindi namazını kıldıktan sonra güneş batıncaya kadar. d) Akşam namazının farzından önce. e) Bayram namazlarından önce. f) Arafat ve Müzdelife’de birleştirilerek kılınan iki farz namaz içinde. g) Farz namazın vakti daralınca. h) Sabah namazı dışında, farz için kamet getirilirken. i) Cuma günü hatip minbere çıktığından, Cuma namazı sonuna kadar nâfile namaz kılmak mekruhtur.

6) Niyet

Niyet; azmetmek, kesinlikle istemek, kastetmek demektir. Namaz hususunda niyet, Allah için namaz kılmayı istemek ve hangi namazın kılınacağını bilmektir.

Namazda niyetin farz olduğu hususunda İslâm âlimlerinin görüş birliği mevcuttur. Lakin çoğunluk bunu sıhhat şartı sayarken, Şâfiîler ve bazı Mâlikîler rükun sayarlar.

Allah Teâlâ şöyle buyurur:

“Oysa onlara, dini yalnız Allâh’a özgü kılarak ve hanîfler olarak O’na kulluk etmeleri, namaz kılmaları ve zekât vermeleri emrolunmuştu. İşte sağlam din budur.” ^[17]

Sayısı tevâtüre ulaşan râvîlerce nakledilen bir hadiste şöyle buyurulur: “Ameller niyetlere göredir. Herkes için niyet ettiği şey mevcuttur.” ^[18]

Namaza niyetin kalp ile yapılması yeterli ise de, dille de söylenmesi çoğunluk fakihlere göre müstehaptır.

Niyetin iftitah tekbirine yakın olması menduptur. Lakin tekbirden sonra yapılacak bir niyet ile namaz sahih olmaz. Tercih edilen görüş budur. Başka bir görüşe göre ise, tekbirden sonra Sübhaneke’den yahut Eûzü’den önce yapılacak bir niyet ile de namaz caiz olur.

Farz namazlarda yahut vitir, tilâvet secdesi, adak namazı ve bayram namazları gibi vâcip bir namazda, bunların belirlenmesi gerekir. Nitekim namazları kaza ederken de hem vaktin hem de, “ilk yahut son kazaya kalan” şeklinde günün belirlenmesi gereklidir. Meselâ; “Bugünkü sabah namazının farzına yahut cuma namazına yahut vitir yahut bayram namazına” diye niyet edilir.

Nâfile namazlarda; “Niyet ettim, şu vaktin ilk sünnetini” yahut “son sünnetini kılmaya” denilir. Bunun yanında, nâfilelerde “namaz kılmaya” diye mutlak niyet de yeterli gelmektedir.

Namaza başlarken yapılan niyetin namazın sonuna kadar hatırda tutulması gerekmez. Buna göre, bir kimse bir vaktin farz namazına niyet ederek namaza başlasa, ardından nâfile kılıyormuş gibi bir zan ile namazını tamamlasa, namazın başında niyetlendiği farz namazı kılmış sayılır.

İmama uyan kimsenin, kılacağı namazı ve imama uyduğunu belirtmesi gerekir.

Bir imamın erkek cemaate imam olmak için niyet etmesi şart değildir. İmamın, “bana uyanlara imam oldum” gibi genelde yapacağı niyet kadın cemaati de kapsar ve böyle genel bir niyet daha uygundur.

Dipnotlar:

^[1] Mâide, 5/6. ^[2] Buhârî, Vüdû, 2; Müslim, Tahâre, 2; Tirmizî, Tahâre, 1; Dârimî, Vüdû, 21; A. İbn Hanbel II, 39. ^[3] Ebû Dâvûd, Tahâre, 81, Salât, 187; Tirmizî, Radâ, 12. ^[4] Müddessir, 74/4. ^[5] A’râf, 7/31. ^[6] Bakara, 2/125. ^[7] Tevbe, 9/108. ^[8] A. İbn Hanbel, II, 187. ^[9]
Nûr, 24/31. ^[10] Ebû Dâvûd, Libâs, 31. ^[11] İbn Mâce, Tahâre, 132; Tirmizî, Salât, 160; A. İbn Hanbel, Müsned, IV, 151, 218, 259. ^[12] Komisyon, İlmihal, Neşr. T.D.V., I, 230, 231. ^[13] Bakara, 2/144. ^[14] Bakara, 2/115; Zeylâî, Nasbu’r-Raye, I, 304; Tirmizî, Salât, 139; Nesâî, Sıyâm, 43; İbn Mâce, İkâme, 56. ^[15] Nisâ, 4/103. ^[16] Ebû Dâvûd, Salât, 2, H.No: 393; Tirmizî, Salât, H. No: 149; A. İbn Hanbel, Müsned, I, 382, III, 330, 331, 352. ^[17] Beyyine, 98/5. ^[18] Buhârî, Bedü’l-Vahy, 1; Müslim, İmâre, 155.

Kaynak: Prof. Dr. Hamdi Döndüren, Delilleriyle Aile İlmihali, Erkam Yayınları